พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรเสฐสุดา
พระองค์เจ้าบุตรี
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเกษมสันต์โสภาคย์
(กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์)
พระประวัติตรัสเล่า (๒)
Reminiscences (2)
๒. คราวเป็นพระทารก
เริ่มแรกเราจำความได้ อายุเท่าไร บอกไม่ได้ เราอยู่ที่ตำหนักพระเจ้าบรมวงษ์เธอในรัชชกาลที่ ๓ กรมหลวงวรเสฐสุดา ครั้งนั้นยังไม่ได้ทรงกรม ทรงพระนามพระองค์เจ้าบุตรี เจ้าจอมมารดาของท่านกับของเราเป็นญาติกัน เราเรียกท่านว่า เจ้าครอกป้า ภายหลังเมื่อคำว่า เจ้าครอกล่วงสมัยแล้ว เปลี่ยนเรียกเสด็จป้า เรียกคุณยายท้าวสมศักดิ์ คือ เจ้าจอมมารดาอึ่ง เจ้าจอมมารดาของท่าน ว่าคุณยายแม่ ที่แปลว่า แม่เฒ่า ที่เจ้านายในรัชชกาลที่ ๕ ผู้เป็นพระญาติข้างเจ้าจอมมารดา เรียกอย่างนั้นตรงๆ เวลานั้นเรากำลังเจ็บ แต่รู้ในภายหลังว่าเป็นทรางขะโมย เจ็บมาก น่ากลัวไม่รอด เมื่อเราจำได้นั้นกำลังฟื้นจำขุนทารกรักษา (นาค) ผู้รักษาได้ แกเป็นคนแก่ ดูเหมือนตกกระแล้ว แต่ผมยังดำ ไว้ผมเปีย น้ำใจดี พูดอ่อนหวาน เราเป็นทารกและกำลังเจ็บ เข้าหาและนั่งตักแกได้ ด้วยไม่กลัวแกจะให้กินยา แกคงมีอุบายปลอบให้กินยา แต่ได้ยินว่าเรากินยาง่าย บางทีเป็นเพราะเจ้าครอกป้าของเราฝึกให้เจนมาก็ได้ ท่านทรงเล่าให้ฟังว่า ท่านจ้างให้กินยาถ้วยละ ๑ บาท เงินที่รับจ้างได้นั้นกองไว้ข้างตัว พอลืมก็กลับมาเป็นค่าจ้างใหม่ เมื่อเขื่องขึ้นหน่อยไม่ต้องมีใครจ้าง เป็นแต่ได้รับคำยอว่า เสวยยาง่าย ดีกว่าท่านพระองค์ชายใหญ่ คือกรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ เท่านั้นก็พอ เหตุไฉนเราจึงไปอยู่ตำหนักเสด็จป้ากรมหลวงวรเสฐสุดานั้น มีคำเล่าว่า ในวันเผาศพเจ้าจอมมารดาของเราที่วัดราชาธิวาส พอกลับมาถึงตำหนักของเรา ยังไม่ทันขึ้นเราร้องไห้ดิ้นรนไม่ยอมขึ้น ชี้มือไปทางตำหนักเสด็จป้ากรมหลวงวรเสฐสุดาที่อยู่ไม่ไกลถนนสายเดียวกัน แต่ข้างละฟาก ครั้นเขาพาไปถึงนั่นหยุดร้องไห้ ท่านรับเลี้ยงไว้ตั้งแต่วันนั้น แต่อย่างไร เราจึงไม่ได้อยู่ที่นั้นจนโตหารู้แน่ไม่ มีคำเล่าว่า ท่านถูกระแวงว่า เลี้ยงเด็กผู้ชายไม่ขึ้น กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ ได้เคยเสด็จไปอยู่ที่นั่น ก็ประชวรออดแอด เราอยู่ที่นั่นก็เจ็บใหญ่
|
|
|
|
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรเสฐสุดา พระองค์เจ้าบุตรี |
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเกษมสันต์โสภาคย์ (กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์) |
เมื่อเรามาอยู่ที่ตำหนักของเรา ได้อยู่ในความดูแลของคุณยายท้าวทรงกันดาร (ศรี) ยายตัวของเรา ในเวลาเจ้าจอมมารดาของเราถึงแก่กรรม ยายเราต้องดูแลเจ้าหลาน ๔ พระองค์ ส่วนน้องหญิงบัญจบเบญจมานั้น เสด็จป้ากรมหลวงวรเสฐสุดา ทรงรับเอาไปเลี้ยงตั้งแต่วันประสูติ อยู่ที่ตำหนักท่านตลอดมา จนเธอสิ้นประชนม์จากท่านไป เมื่อพระชันษาของเธอได้ ๓๒ ปี นึกดูถึงใจยายเห็นหลานกำพร้าแม่แต่ยังเล็กๆ จักมีความสงสารสักเพียงไร และจักรู้สึกว่าตกเป็นภาระของพวกเรา เรามียายดี มีสามารถในกิจการ รู้จักหาทรัพย์และเก็บหอมรอมริบ สมบัติของพวกเราจึงปราศจากอันตราย และพวกเราก็ได้รับทำนุบำรุงมาเป็นอันดี เป็นธรรมดาของผู้ใหญ่ย่อมเอ็นดูเด็กคนน้อยมากกว่า น้องหญิงของเราไม่ได้อยู่ด้วยยาย ถัดมาก็ถึงเรา ยายจึงรักเรามากกว่าหลานอื่น เป็นเช่นนี้ตลอดมาจนท่านถึงแก่กรรม เมื่อเราเป็นผู้ใหญ่มาจนท่านถึงแก่กรรม เมื่อเราเป็นผู้ใหญ่ในสงฆ์แล้ว นอกจากธรรมดาเสกสรรยังเป็นโชคของเราอีก ที่ท่านผู้ใหญ่อื่นชอบเรามากเหมือนกัน
เมื่อยังเล็ก เราพอใจเล่นเป็นพระครองผ้า บิญฑบาต ฉัน อนุโมทนา เทศนา เพียงเท่านี้จะว่าเป็นนิมิตต์ก็ไม่เชิง เราะนี้เป็นการเล่นสนุกของเจ้านายอื่นด้วย แต่เรามีตาลปัตรแฉกสำหรับพระราชาคณะ พระนิกรมมุนี (เบญจวรรณ) เจ้าวัดพระยาทำ ผู้เป็นญาตินับเป็นชั้นตาทำให้ ใบพัดเอาอะไรทำและทำอย่างไร บอกไม่ได้ เป็นอย่างหักทองขวาง ด้ามงาหรือกระดูก นี้จะถือว่าเป็นนิมิตต์ก็เข้าที
นอกจากได้ความสังเกตจากผู้ใหญ่โดยธรรมดาของเด็ก เราได้รับความศึกษาเป็นครั้งแรกที่นก พนักงานซึ่งเราเรียกว่า คุณยายนก อายุเราไรไม่แน่ แต่ยังเด็กมาก ยายของเราฝากให้เรียนหนังสือไทยไปเรียนเป็นเวลา แล้วกลับมาตำหนัก ขอบคุณ ๆ ครูนกของเรา แกเป็นผู้มีใจดี มีอัชฌาสัยเยือกเย็น ไม่ดุ น่ารักน่านับถือเป็นผู้มีสัตย์ ไม่กลับคำให้เสียความวางใจ แรกแก่สอนให้อ่านและจำตัว ก ข เพียง ก ถึง ง และว่าถ้าจำได้แล้ว วันนั้นจักให้หยุด และให้เล่น เราเชื่อแก อ่านครู่เดียวจำได้ แกให้หยุดจริงๆ แต่ในวันหลัง ๆ แกเห็นว่าเรียนวันละตอนคล่องแล้ว แกก็เพิ่มเป็นสองตอนขึ้น แจกลูกวันละไม่ถึงแม่ หรือแม่หนึ่งขึ้นไปโดยลำดับ เราเชื่อคุณครู เราสมัครทำตาม ด้วยไม่พักเดือนร้อนเรียนแต่อ่าน ไม่ได้หัดเขียน ความรู้หนังสือที่เราได้จากแกครั้งนั้นไม่เท่าไรนัก แต่เราได้คุณสมบัติสำคัญจากแก คือรู้จักสมัครทำตามคำของครู เป็นเหตุไม่ต้องถูกเคียวเข็นถูกดุถูกตี เพราะการเล่าเรียนเลย เรียนในสำนักครูผู้ใด ครูผู้นั้นรักทุกคราวมา ครั้นเราเป็นครูเขาขึ้นเอง เราก็ไม่ชอบดุ แม้ปกติของเรามีโทสะเป็นเจ้าเรือน
เมื่ออายุได้ ๗ หรือ ๘ ปี ได้เริ่มเรียนหนังสือขอมกับพระยาปริยัติธรรมธาดา (เปี่ยม) ครั้งยังเป็นหลวงราชาภิรมปลัดกรมราชบัณฑิต ที่พระที่นั่งสุทไธศวรรย์พร้อมด้วยเจ้าพี่หลายพระองค์ อันที่จริงเรียนมคธภาษา แต่ต้องเรียนตั้งแต่อ่านหนังสือขอมที่เป็นเครื่องใช้เขียน และจารตำหรับเรียน เรียกอย่างหมิ่นเหม่ แต่บุพพภาคว่า เรียนหนังสือขอม ใครชักนำให้ไปเรียนหารู้ไม่ ในเวลานี้เราก็หลากใจว่า อายุเท่านั้นเริ่มเรียนมคธภาษาแล้ว เราเป็นเด็กที่สุดในหมู่เจ้านายผู้เรียนอยู่ ตั้งแต่หัดอ่านหนังสือขอมตลอดถึงเรียนบทมาลาที่เรียกว่า ไวยากรณ์ ในบัดนี้อาจารย์ลำบากมาก ต้องเขียนต่อลงในสมุดดำให้ศิษย์ทุกพระองค์ ต่อขึ้นคัมภีร์คืออรรถกถาธรรมบท จึงค่อยสะดวก ไม่ต้องเขียน อาจารย์ของเราแกมีใจดีเยือกเย็น แต่แกเป็นข้าราชการฝ่ายหน้า แกไม่อาจตั้งตัวเป็นอาจารย์แกถ่อมตัว แกไหว้พวกเรา พูดอย่างอ่อนน้อม เราหาได้ความรักใคร่สนิทสนมฉันครูกับศิษย์ไม่ ออกจะเห็นเป็นครูชั้นเลว แต่ก็ยังคมคือยกมือไหว้แก เราเรียนต่อมากับท่านอาจารย์นี้จนถึงรัชชกาลที่ ๕ แต่ย้ายสถานมาเรียนที่เก๋งกรงนก หรือสกุณวัน เรียกชื่ออย่างนั้นเพราะเดิมมีกรงนกใหญ่ ทำเขาและผ่าไว้ในนั้น เลี้ยงนกและสัตว์จตุบทเล็กๆ เราจำได้ว่ามีกระจง มีเก๋งอยู่สี่ทิศของกรงนก แต่ในเวลาที่มาเรียนนั้น กรงนกรื้อเสียแล้วทำเป็นศาลาใหญ่ ชื่อเก๋งวรสภาภิรมย์ ที่สมเด็จเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ครั้งยังเป็นเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน นั่งว่าราชการ เก๋งหลังที่เราเรียนหนังสือนั้น ชื่อราชานุอาสน์ อยู่หน้าพระทวารเทเวศรรักษาแห่งพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย มีทางเดินคั่นในระวางเท่านั้น แต่เรียนอยู่ไม่นานก็เลิก เราเรียนถึงแปลอรรถกถาธรรมบทบั้นปลายผู้สอง พอเข้าใจความท้องเรื่องได้เมื่ออาจารย์สอนให้แปลแล้ว แต่ยังผะสมเอาความเองไม่ได้ ความรู้ที่ได้ในการเรียนนี้ คืออ่านหนังสือขอมออก รู้จักศัพท์มคธขึ้นบ้างนำให้เข้าใจภาษาไทยกว้างออกไป
|
|
|
|
พระที่นั่งสุทไธศวรรย์ |
สกุณวัน หรือเก๋งกรงนก ในพระบรมมหาราชวัง ครั้งรัชกาลที่ ๔ |
เราจำได้ว่าการเล่นตุ๊กตา ก็ให้ความรู้ได้เหมือนกัน เล่นตุ๊กตาตัวใหญ่เรารักตุ๊กตาเป็นลูก เราได้ความรู้สึกว่าผู้ใหญ่ของเราท่านรักเราอย่างไร นี้เป็นกตัญญู เราเอาอย่างผู้ใหญ่ทำให้แก่ตุ๊กตา หรือจักทำแก่คนภายหน้า นี้เป็นบุพการีและยังรู้จักเย็บผ้า ผะสมสีย้อมผ้าเครื่องแต่งตัวตุ๊กตาและอื่นๆ อีก เล่นตุ๊กตาตัวเล็ก ๆ นำให้เราสังเกตวิธีจัดเย่าเรือนและจัดการงานของผู้ใหญ่ เพื่อจำเอามาเล่นตุ๊กตา การเล่นหุงข้าวต้มแกง ก็ให้ความรู้ในทางปรุงอาหาร แต่เสียดายว่าไม่สนใจ จึงไม่สันทัด
แม้เราเป็นผู้กำพร้าแม่ แต่เราได้อัสสาสะ คือความอุ่นใจในทูลกระหม่อมของเรา ท่านทรงกับเราโดยฉันพ่อกับลูก ไม่ทรงทำพรยศพระอย่างโดยฐานพระเจ้าแผ่นดิน ที่ห่างเหินจากพระเจ้าลูกเธอชั้นพระองค์เจ้า หรือพูดตามคำสามัญว่า ลุกเมียน้อย เวลาเสวยพวกเรานั่งล้อมอยู่ใกล้โต๊ะเสวย คอยเลื่อนเครื่องไม่ทันใจ ทูลขอกำลังเสวยก็มี เสด็จไปข้างไหนก็พรูตามเสด็จ ถ้าเสด็จโดยพระราชยาน ก็ทรงรับขึ้นพระราชยาน ที่ยังเล็กโปรดให้นั่งที่พระเพราบ้าง ซอกพระปรัศว์บ้าง ที่เขื่องโปรดให้นั่งหน้าพระเพลา เราจำได้ว่าเมื่อครั้งโสกันต์พี่พักตร์พิมลพรรณที่เมืองเพ็ชรบุรี วันหนึ่งเราตามเสด็จลงจากเขามไหศวรรย์ไปรับกระบวนแห่ไม่ทัน แม่นมอุ้มไปดักกลางทางสอนให้เราทูลขอให้ทรงรับ ท่านให้หยุดพระราชยานรับเราขึ้นด้วย ประกับที่ไหนพวกเราก็นั่งล้อมเบื้องพระปฤษฎางค์ เรามีความอิ่มใจว่า แม้เรายังเล็ก เราก็พอเป็นประโยชน์แด่ทูลกระหม่อมของเราได้บ้าง ท่านทรงใช้เราหยิบพระศรี (คือหมากเสวย) ก็มี พระสุพรรณศรี (คือบ้วนพระโอฐองค์น้อย) ก็มี โปรดให้เชิญพระแสงบ้าง เชิญธารพระกรบ้าง บางคราวถูกเชิญพร้อมกันทั้งสองอย่าง หนักก็หนัก มือเล็กกำไม่ค่อยรอบ แต่อิ่มใจว่าเป็นผู้แข็งแรงทรงใช้การหนักได้
เมื่อกรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ จะทรงผนวชเป็นสามเณร ทูลกระหม่อมทรงอนุยาตให้เรามาอยู่วัดบวรนิเวศวิหารด้วยเจ้าพี่ เราดีใจนี่กระไร เมื่อออกมาอยู่ได้พบและคุ้นเคยกับพวกผู้ชายทั้งพระเณร ทั้งคฤหัสถ์ ได้เรียนรู้อัชฌาสัย มีทั้งดี ทั้งเลว และมีช่องที่ได้ตามเสด็จเจ้าพี่ไปข้างไหนๆ บ่อยๆ กว่าอยู่ในวัง ติดวัดเหมือนปลาเคยอยู่ในน้ำตื้น ได้ออกมาน้ำลึกมีธุระที่จะต้องเข้าไปค้างวัง ช่างไม่สมัครเสียจริงๆ อยู่ก็ไม่สนุก ฟังผู้หญิงพูดก็ไม่คมคาย เมื่ออยู่วัดได้เรียนปริยัติกับพระปริยัติธรรมธาดา (ชัง) ครั้งยังเป็นหลวงศรีวรโวหาร นายด้านกรมราชบัณฑิตผู้บอกภิกษุสามเณรวัดนั้นอยู่บ้าง การอยู่วัดมีประโยชน์ทำให้ใจและอาการเป็นผู้ชายเร็ว แปลกกว่ามาอยู่ต่อเมื่อบวชเณรทีเดียว ที่มักจะมีอาการผู้หญิงติดมาไม่องอาจ แต่อีกทางหนึ่งได้ยินคำที่ยังไม่ควรจะได้ยินเร็วเกินไป
ทูลกระหม่อมของเราเสด็จประพาสหัวเมืองเนืองๆ พวกเราอยากตามเสด็จนี่กระไร ผู้ใดได้ไป เป็นโชคของผู้นั้น แต่เรามักจะแคล้วคลาด จำได้ว่าได้ไปพระปฐมเจดีย์ กรุงเก่า เมืองเพ็ชรบุรี เกาะจาน แขวงเมืองประจวบคิรีขันธ์ (คือเมืองกุย) คราวมีสูรย์เท่านั้น แม้อย่างนั้น สองคราวหลัง หาได้ไปเรือพระที่นั่งไม่ คราวไปเพ็ชรบุรี ไปเรือลำเดียวกับเสด็จป้ากราหลวงวรเสฐสุดา คราวไปเกาะจานไปเรือลำเดียวกับกรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ ซึ่งยังเป็นสามเณร และตามเสด็จกรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ เสด็จพระอุปัชฌายะของเราไป
พอเสด็จกลับจากเกาะจาน ทูลกระหม่อมทรงพระประชวรไข้ป่า ประมาณว่าเดือนเศษไม่ถึงครึ่ง สวรรคตเมื่อวันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๑๕ ค่ำ ปีมะโรง สัมฤทธิศก จุดลศักราช ๑๒๓๐ ตรงกับวันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๑๑ เวลา ๑ ยามเศษ เวลานั้นเรามีอายุได้ ๘ ขวบครึ่ง รู้จักเสร้าโศกเสียดายบ้างแล้ว แต่ยังรัวเต็มที สมเด็จของพวกเรา คือพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสวยราชสมบัติแต่พระชันษายังพระเยาว์เพียง ๑๖ ปี สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ต่อเมื่อพระชันษาได้ ๒๑ ปี ทรงอุปสมบทแล้ว จึงได้ทรงราชการเต็มที่ เราได้เห็นความเปลี่ยนแปลงแห่งความเป็นไปของพวกเราเป็นครั้งแรก คนผู้เคยนับถือ และฝากตัวก็จืดจางไป คนที่เราไม่เคยเกรง ก็ต้องเกรง ส่วนลาภก็น่าจะเป็นตามกัน แต่เรายังเด็กไม่ได้รู้ไปถึง แต่ยังเป็นโชคของพวกเรามาก ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ถ้าการณ์กลับกลายเป็นอย่างอื่นไป จะซ้ำร้ายกว่านี่เสียอีก ครั้งนั้นเรายังเด็กนักไม่รู้คิด มารู้เมื่อโตขึ้นคิดถึงครั้งนั้นน่าใจหาย ครั้งนั้นพระบาทสมเด้จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก็กำลังทรงพระประชวร พระอาการมากเหมือนกัน เราได้เห็นเองเมื่อเวลาเขาเชิญเสด็จขึ้นไปถวายน้ำสรงพระบรมศพ บนพระที่นั่งภานุมาสจำรูญองค์เดิม เรายังรู้ว่าทรงพระประชวรมากอยู่ ถ้าพลาดพลั้งลงในเวลานั้น การภายหน้าจักเป็นอย่างไร ไม่พักต้องหาโหรพยากรณ์ก็อาจรู้ แต่ความเปลี่ยนแปลงแห่งความเป็นไปของพวกเราตามสมัยนี้ กลับให้ประโยชน์แก้เราในภายหลังอีก ทำให้พวกเราสังเวชคิดถึงตัว ไม่มีทางกำเริบ หรือแม้เพียงทอดธุระจากการแสวงหาความรู้ ได้เปรียบเจ้านายในรัชชกาลที่ ๓ ที่โดยมากกลับพระองค์ไม่ทัน เพราะเวลาล่วงไปเสียมากแล้ว พวกเรายังมีช่องทางพอจะทำตนให้เป็นดุจภาชนะสำหรับรองรับราชการ ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจะทรงวางลงไป สมัยที่พวกเรามาถึงเข้าบัดนั้น ชั่งเป็นคราวที่พวกเจ้านายตกต่ำนี่กระไร แต่พวกเรายังเล็กนักก็ไม่รู้สึกลึกซึ้งกี่มากน้อย แต่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงพระเจริยกว่าคงจะทรงรู้สึกฝังในพระราชหฤทัยเป็นหนักหนา จึงทรงทำนุบำรุงพวกเรามาตั้งแต่ยังเยาว์ ให้ได้รับศึกษาและฝึกหัดในทางที่สมควรแก่สมัย และทรงชุบเลี้ยงเมื่อเติบขึ้น ให้มีช่องได้รับราชการหน้าที่ใหญ่ขึ้นโดยลำดับ จนได้เป็นเสนาบดี เจ้ากระทรวงก็หลายพระองค์ มีพระเดชพระคุณแก่พวกเราเป็นล้นพ้น อาศัยเหตุสองประการ คือพวกเราทำตนให้เป็นดุจภาชนะที่ควรรองรับราชการ และพระมหากรุณาแห่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงชุบเลี้ยง พวกเราจึงกลับมีผู้นับถือยำเกรงขึ้นอีก
|
|
2. My Infancy
When I set out to recall something , I do not remember the exact Year , I was at the princely residence of Princess Vorasetsuda, a consort of King Rama III . At the time , she had not become a Krom Luang, or a prefix to the title of princess. Her name was Her Royal Highness Prince Butri . Her mother and I are relatives and I called her Princess Aunt Chao Krok . Later , the word has become obsolete, so I called her Sadej Aunt . I even called her maid attendant Somsak. Her name was consort Ung. Her mother was called Grandma, which means older or aged woman. The higher officials and nobles directly called her that way. At that time, I was taken ill, but later I discovered that my disease was follicular pharyngtis . The pain became serious and I did not think I could survive . What I remember when I recuperated , my heath condition was the memory of Khun Taraka Raksa (Nag), who remembered me very well. He was an old man whose face had freckles, but his hair was still black. His pigtail was worn loose at either side of the head. He was open minded and spoke pleasantly. I was a sick infant and could sit on his lap , not afraid that this person might give me more dose of medicine. He might play tricks with great finesse to give me some more , but what I heard from Aunt Chao Krok was that I could simply take medicine . Somehow, Aunt Chao Krok might have trained me that way. She told me that the medicine cost 1 baht per cup. The money was put beside me. When my eyes opened , there was also a new sum. When my health became better , no sum of money was given , but there were only honeyed words , saying that I could take this dose easily and even far better than Prince Krom Luang Prom Varanurak. That was all. Why did I move to the princely residence of Prince Krom Luang Varasetsuda ? It was known that on the cremation day of my mother at the monastery (wat) of Rajathivas and on my arrival back at her Tamnak or princely residence, I refused to go inside and was shedding tears. I was pointing earnestly at the Aunt Chao Krok residence , not so far away on the same road but located on different side . They took me there and I no longer wept. The princess supported and brought me up from that day. However, I was not bred there and found out that the princess somehow could not raise a male at all. Prince Krom Luang Prom Varanurak used to visit this place . He was bedridden with a lingering disease. I was there myself and his disease was more and more serious.
When I moved to the place , I was under the care of my grand mother Tao Songkandarn (Sri). At the time, my mother passed away , so my grand morn had to take care of 4 nieces and nephews. My sister Banchob Benjama was taken care of by my aunt since the day of her birth . She was with my aunt all along until she died at the age of 32. It was a pity that my sister died at such young age , and my grand mother had to take care of these orphans. Fortunately , we had a very nice grand mom who could make a living , and could save enough money.
Therefore, our assets were safe and secure. As a rule grown ups always have tender affection for younger people . My sister did not stay with her grand mother . Next to her was I myself . My grand mom was deeply in love with me more than any other children until she passed away. When I became known in the ecclesiastical order, I would consider myself to be fortunate to be appreciated by many grown ups and superior persons.
Small as I was, I was content to wear a monks robe , go alms round, partake of the meals, congratulate others , and teach somebody a good lesson. This might not be an omen, but other princes also had this favourite pastime. However, I had a pointed monks ceremonial fan which was for higher dignitary monks only. The venerable Nikorn Muni (Benjawan), Abbot of Wat Phraya, who was my grand father, told me how and why it had happened. I could not tell directly just like the way when one embroiders the gold silk with gold . Whether it was made of ivory (tusk) or bone or not I do not know I would somehow consider it as a good prophetic sign.
In addition to my observing the grown ups , I received my first training from Nok or what the officials at the court called grand ma Nok . Her age was not exactly known , but she was not very senior or aged lady . My grand mother assigned us to learn the Thai language from Nok on appointed time. We returned to our residence and thanked her for the lessons. She was kind and amicable, not reproachful , highly respectable and very faithful to her promises. At the outset , she taught us to read and learn the basics of the Thai language until we could recognize the words. Then she would stop teaching and let us play around . We believed what she taught , and we remembered all the words or sentences. She would stop teaching , and she did so, and we could play around . She discovered that our language became much better , and she gave us two lessons. We classified different letters to combine the sounds into syllables. We won our way to the top and overcame all difficulties. All of us believed our teachers willingly. We could read , but did not learn to write . Our scope of knowledge was rather limited. Anyway , we learnt some good qualities from her ; that is , we volunteered to do as the teacher said without being prodded or beaten. It turned out that whatever we learnt from our teachers, we were admired by all of them. When I myself became a teacher, I did not rebuke my students at all, even though I might have ill will at heart.
When I reached 7 or 8 years , I studied Khmer or Khom language with Phraya Pariyatti Tham Tada (Piam) , when he had been Luang Rajapirom, under - secretary of the Royal Institute at Suthaisavan Throne Hall , along with a number of elder princes. As a matter of fact, studying Magatha (Pali language) required a study of the Khmer language written and inscribed as a text. We can recall rather perilously that we had learnt Khmer or Khom . I do not quite remember who took us to study this language. At present , I feel surprised to learn the Magatha language at such early age. I happened to be the youngest of all Princes and Princesses who learnt Khmer and its grammar. The teacher had to provide a Thai style notebook for all the students. As for the text, we found the exegesis of the holy scriptures rather easy since we need not write anything. Our teacher was a good - natured official of the King . He was very humble and gave us a salute (wai) by pressing the hands together at the chest. He spoke to us gently. We were not on intimate terms with him, even regarded him to be an inferior teacher, but we still pressed together our hands as a sign of respect (wai) to him . We went on studying with this teacher until the reign of King Rama V . Afterwards, we moved to a place called Sakunvan or bird cage structure since there had been big bird cages there , with all the hills and forests inside. Birds and small animals were also raised. I do remember there were mouse deer and bird cages in all four directions . When we were studying , the bird cages were already dismantled and made a big Sala or a rest house called Varaspapiromya , where the Regent Somdej Chao Phraya Sri Suriyawongse when he was Chao Phraya used to administer there. The house with a Chinese - style roof where we studied was called Rajanuasna located in front of the Phra Tawan Devesraksa at the Amarin Throne Hall , with a small walkway in the middle. The education did not last long , and finally it came to an end . We learnt the literal translation of the second numerical designation for string bound palm-leaf books and could understand the contents to some extent. When our teacher taught the translation , we could not exactly understand and had to read the exegesis. What we simply learnt was reading the Khmer script and understanding some Magatha words , which somehow helped broaden the scope of our Thai language.
I do remember that our playing with the dolls made us gather some understanding of the word Love . When we played with bigger ones , we loved them as our children . We then understood why grown ups loved us. This is called gratitude. What we do to our parents or people in the future is like our love for these dolls. When we sewed the clothes or mixed the dolls in different colours, and dressed them up or other things made us observe the fixing of the rooms or the setting up of the furniture inside the house, which we had learnt from playing with these dolls. Cooking food for fun made us learn more about a variety of foods. It is a pity that I am not good or versed in this culinary art
Even
though I had been orphaned of my mother, I received great warmth and loving
care from the King. His Majesty always treated us like his own children and
never acted big at all. Being a monarch,
he did not become estranged from his own children, or to put in informal terms,
mistresses offsprings. When he was served food on his table, we sat around, moving the ingredients and
condiments for him. Sometimes , he asked
for some food while he was dining
. Wherever he went, we would be around him in
large number. If he would visit a place on a royal conveyance , he would pick up us. The smaller children sat on his knees or his
side. To use big words, sometimes. His
Majesty allowed us to sit on his
lap. We do remember that during the tonsure of elder Pak Pimolpan at the inner
When
Prince Krom Luang Prom Varanulak desired to be ordained as a novice , His
Majesty allowed us to stay with him at
Wat Bovorn Nives Viharn . We were very
happy since it was a good time to meet and be acquainted with all male persons,
both novices and lay persons. We learnt
their good and bad disposition and were able to stick close to them most of the
time much more than staying
inside the
His Majesty proceeded up-country very repeatedly, and we would like to stick close to him. Those who could go with him considered themselves fortunate, but we missed His Majesty repeatedly. I quite remember once I followed him to Nakorn Pathom , the old capital city of Ayuthya , the inner province of Petchaburi, Jan island on the outskirts of Prachuab Kirikharn (Kui town), when there was a solar eclipse. During the last two sojourns we did not go by royal vessel. During His Majestys visit to Phetburi province, I was on the same boat as Somdej Aunt Princess Krom Luang Varasethsuda. Later when we went to Jan island, I was on the same boat as Prince Krom Luang Prom Varanurak, who was a novice. We were able to follow His Highness Prince Somdej Krom Phraya Pavares Varinalonkorn, my own preceptor or royal ordainer.
On a visit to Jan island , His Majesty was sick of jungle fever or malaria for over a month or so . He passed away on Thursday , 11th lunar month, 15th day of the waxing moon, the Year of the Dragon, the last year of the decade, the Thai Minor Era (Year) of 1230 , falling on the 1st October , B.E. 2411 (AD 1868) around 1 oclock or so. At that time, I was merely eight years and a half . Grieving and despair came to me, but this incident was very indistinct and seemed to be rolling fast. His Majesty King Chulalongkorn ascended the throne at the young age of 18. Somdej Chao Phraya Borom Maha Sri Suriyavongse, who had been Chao Phraya Sri Suriyavongse, was regent . When His Majesty became 21 and was ordained as a monk (bhikku), he later on fully administered this country. I have seen all the changes of things first hand . People whom we respected and placed ourselves under their care seem to be fading . People whom we did not fear are those that we obey. The stroke of fortune seems to be the same way. We were then very young and did not understand this issue well. But we were very fortunate in the sense that when King Chulachomkhao or Chulalongkorn ascended the throne , the circumstances were that terrible or fearful as expected . At that time we were very young, we might not think so . But when we grew up, we became startled . King Chulalongkorn then was ailing and his disorders were in serious condition. I saw him in bad shape when I met him. I poured lustral water on his royal remains at the previous Bhanumas Chamroon Throne Hall . We knew that the King had been very unwell . If the situation at that time made a mistake, we did not know what would happen next. We need not ask any astrologers on this. The change in the situation as seen by us was not useless for nothing , and made us feel very pathetic. We thought of ourselves, and seemed to know that the things might not become worse . When the ruling class were no longer concerned with learning more minor details , we found that most of them did not turn over a new leaf since they already went beyond their time limit. We could render service to the government just as a good pot and pan supported a good meal. What the King would like to set forth was to rectify the degenerate ruling class in power . But we did not understand this profoundly. King Chulalongkorn was more progressive than ourselves . He must feel strongly about the issue and the King would prefer to support us since we were young and well educated and well trained in our way. He brought us up to serve the country, and be good civil servants. Many princes had become ministers with all their power and goodness to us. All these two factors had made us a good container supporting the benevolent civil service. His Majestys gracious compassion in raising us held him more in high regard for his own achievements.
|
