โพชฌงค์ ๗

การเจริญโพชฌงค์ตามกาล

อาหารของโพชฌงค์ ๗

อานิสงส์การเจริญโพชฌงค์

            แสดงธรรมเรื่องโพชฌงค์ตามกาล หรือเฉพาะกาล ที่หมายความว่า ควรใช้โพชฌงค์ใดบ้าง เพื่อแก้ไขปัญหาของจิตหดหู่  หรือจิตฟุ้งซ่านที่เกิดขึ้น  และแสดงอาหารของโพชฌงค์ ที่หมายถึง ปัจจัยเครื่องสนับสนุนให้โพชฌงค์เจริญงอกงามไพศาลยิ่งขึ้นไป  ตลอดจนแสดงอานิสงส์ของโพชฌงค์ กล่าวคือ ผลของบุญ,กุศลที่พึงเกิดขึ้นจากการเจริญโพชฌงค์ให้ไพบูลย์

อัคคิสูตร

การเจริญโพชฌงค์ตามกาล

    [๕๖๘] ครั้งนั้น ภิกษุเป็นอันมาก เวลาเช้า นุ่งแล้ว ถือบาตรและจีวรเข้าไปบิณฑบาต

ยังพระนครสาวัตถีก่อน ก็ยังเช้านัก ถ้ากระไร เราพึงเข้าไปยังอารามของพวกอัญญเดียรถีย์ ปริพาชกเถิด

ภิกษุเหล่านั้นจึงเข้าไปยังอารามของพวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชก ได้ปราศรัยกับพวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชก

ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง

ครั้นแล้ว พวกอัญญเดียรถีย์ ปริพาชกได้กล่าวกะภิกษุเหล่านั้นว่า

ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย พระสมณโคดมแสดงธรรมแก่สาวกทั้งหลายเหล่านี้ว่า มาเถิด ภิกษุทั้งหลาย

เธอทั้งหลายจงละนิวรณ์ ๕ อันเป็นอุปกิเลสของใจ ทอนกำลังปัญญา แล้วเจริญโพชฌงค์ ๗ ตามเป็นจริง

ดังนี้ แม้พวกเรา ก็แสดงธรรมแก่สาวกทั้งหลายอย่างนี้ว่า มาเถิด ผู้มีอายุทั้งหลาย

ท่านทั้งหลายจงละนิวรณ์ ๕ อัน เป็นอุปกิเลสของใจ ทอนกำลังปัญญา แล้วเจริญโพชฌงค์ ๗ ตามเป็นจริง

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ในการแสดงธรรมของเรานี้  อะไรเป็นความแปลกกัน อะไรเป็นประโยชน์อันยิ่ง

อะไรเป็นความต่างกัน ระหว่างธรรมเทศนาของพวกเรา กับธรรมเทศนาของพระสมณโคดม  หรืออนุศาสนีของพวกเรากับอนุศาสนีของพระสมณโคดม.

             ครั้งนั้น ภิกษุเหล่านั้นไม่ชื่นชม ไม่คัดค้านคำพูดของอัญญเดียรถีย์ ปริพาชก พวกนั้น

ครั้นแล้วลุกจากอาสนะหลีกไปด้วยตั้งใจว่า เราทั้งหลายจักทราบเนื้อความแห่งคำพูดนี้ ในสำนักพระผู้มีพระภาค.

             ครั้งนั้น ภิกษุเหล่านั้นครั้นเที่ยวบิณฑบาตในพระนครสาวัตถี เวลาปัจฉาภัต กลับจากบิณฑบาตแล้ว

เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวายบังคมแล้ว จึงนั่ง ณ ที่ควร ส่วนข้างหนึ่ง

ครั้นแล้วได้กราบทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอประทานพระวโรกาส เมื่อเช้า วันนี้ ข้าพระองค์ทั้งหลายนุ่งแล้ว

ถือบาตรและจีวรเข้าไปบิณฑบาตยังพระนครสาวัตถี ข้าพระองค์ ทั้งหลายได้มีความดำริว่า

เวลานี้เราจะเที่ยวไปบิณฑบาตในพระนครสาวัตถีก่อน ก็ยังเช้านัก ถ้ากระไร เราพึงเข้าไปยังอารามของพวกอัญญเดียรถีย์ ปริพาชกเถิด

ลำดับนั้น ข้าพระองค์ทั้งหลาย เข้าไปยังอารามของพวกอัญญเดียรถีย์ ปริพาชก ได้ปราศรัยกับพวกอัญญเดียรถีย์ ปริพาชก

ครั้นผ่าน การปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง พวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชกได้ พูดกะข้าพระองค์ทั้งหลายว่า

ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย พระสมณโคดมแสดงธรรมแก่สาวกทั้งหลาย อย่างนี้ว่า มาเถิด ภิกษุทั้งหลาย

เธอทั้งหลายจงละนิวรณ์ ๕ อันเป็นอุปกิเลสของใจ ทอนกำลังปัญญา  แล้วเจริญโพชฌงค์ ๗ ตามเป็นจริง

ดังนี้ แม้พวกเราก็แสดงธรรมแก่สาวกทั้งหลาย อย่างนี้ว่า มาเถิด ผู้มีอายุทั้งหลาย

ท่านทั้งหลายจงละนิวรณ์ ๕ อันเป็นอุปกิเลสของใจ ทอนกำลังปัญญา  แล้วเจริญโพชฌงค์ ๗ ตามเป็นจริง

ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ในการแสดงธรรมของเรานี้  อะไรเป็นความแปลกกัน  อะไรเป็นประโยชน์อันยิ่ง

อะไรเป็นความต่างกัน ของพระสมณโคดม หรือของพวกเรา

คือว่าธรรมเทศนาของพวกเรา กับธรรมเทศนาของพระสมณโคดม  หรืออนุศาสนีของพวกเรากับอนุศาสนีของพระสมณโคดม.

             ครั้งนั้น ข้าพระองค์ทั้งหลาย ไม่ชื่นชม ไม่คัดค้านคำพูดของอัญญเดียรถีย์ ปริพาชกเหล่านั้น

ครั้นแล้วลุกจากอาสนะหลีกไป ด้วยตั้งใจว่า เราทั้งหลายจักทราบเนื้อความ ของคำพูดนี้ในสำนักพระผู้มีพระภาค.

             พระผู้มีพระภาคตรัสว่า  ดูกรภิกษุทั้งหลาย พวกอัญญเดียรถีย์ ปริพาชกผู้มีวาทะอย่างนี้  

ควรเป็นผู้อันเธอทั้งหลายพึงถามอย่างนี้ว่า  ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย

สมัยใด จิตหดหู่  สมัยนั้น มิใช่กาลเพื่อเจริญโพชฌงค์เหล่าไหน

เป็นกาลเพื่อเจริญโพชฌงค์เหล่าไหน?

สมัยใด จิตฟุ้งซ่าน  สมัยนั้น มิใช่กาลเพื่อเจริญโพชฌงค์เหล่าไหน

เป็นกาลเพื่อเจริญโพชฌงค์เหล่าไหน?

พวกอัญญเดียร์ถีย์ปริพาชกถูกเธอทั้งหลายถามอย่างนี้แล้ว

จักแก้ไม่ได้เลย และจักถึงความอึดอัดอย่างยิ่ง ข้อนั้นเพราะเหตุไร?

เพราะเป็นปัญหาที่ถามในฐานะมิใช่วิสัย ดูกรภิกษุทั้งหลาย เรายังไม่แลเห็นบุคคลในโลก

พร้อมทั้งเทวโลก มารโลก พรหมโลก ในหมู่สัตว์ พร้อมทั้งสมณพราหมณ์ เทวดาและมนุษย์

ที่จะยังจิตให้ยินดีด้วยการแก้ปัญหาเหล่านี้ เว้นเสียจากตถาคต สาวกของตถาคต

หรือผู้ที่ฟังจากตถาคต หรือจากสาวกของตถาคตนั้น.

    [๕๖๙] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สมัยใด จิตหดหู่ สมัยนั้น

มิใช่กาลเพื่อเจริญ ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ สมาธิสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ อุเบกขาสัมโพชฌงค์

ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตหดหู่ จิตที่หดหู่นั้น

ยากที่จะให้ตั้งขึ้นได้ด้วยธรรมเหล่านั้น เปรียบเหมือนบุรุษต้องการจะก่อไฟดวงน้อยให้ลุกโพลง

เขาจึงใส่หญ้าสด โคมัยสด ไม้สด พ่นน้ำ และโรยฝุ่นลงในไฟนั้น บุรุษนั้นจะ

สามารถก่อไฟดวงน้อยให้ลุกโพลงขึ้นได้หรือหนอ?

ภิ. ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า.

พ. ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุทั้งหลาย สมัยใด จิตหดหู่ สมัยนั้น

มิใช่กาลเพื่อเจริญ ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ สมาธิสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ อุเบกขาสัมโพชฌงค์

ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตหดหู่ จิตที่หดหู่นั้น ยากที่จะให้ตั้งขึ้นได้ด้วยธรรมเหล่านั้น.

    [๕๗๐] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สมัยใด จิตหดหู่ สมัยนั้น

เป็นกาลเพื่อเจริญ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์

เป็นกาลเพื่อเจริญ วิริยสัมโพชฌงค์

เป็นกาลเพื่อเจริญ ปีติสัมโพชฌงค์

ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตหดหู่ จิตที่หดหู่นั้น ให้ตั้งขึ้นได้ง่ายด้วยธรรมเหล่านั้น เปรียบเหมือน

บุรุษต้องการจะก่อไฟดวงน้อยให้ลุกโพลง เขาจึงใส่หญ้าแห้ง โคมัยแห้ง ไม้แห้ง เอาปากเป่า

และไม่โรยฝุ่นในไฟนั้น บุรุษนั้นสามารถจะก่อไฟดวงน้อยให้ลุกโพลงขึ้นได้หรือหนอ?

    ภิ. ได้ พระเจ้าข้า ฯ

    พ. ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุทั้งหลาย สมัยใด จิตหดหู่ สมัยนั้น

เป็นกาลเพื่อเจริญ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์

เป็นกาลเพื่อเจริญ วิริยสัมโพชฌงค์

เป็นกาลเพื่อเจริญ ปีติสัมโพชฌงค์

ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตหดหู่ จิตที่หดหู่นั้น ให้ตั้งขึ้นได้ง่ายด้วยธรรมเหล่านั้น.

[๕๗๑] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สมัยใด จิตฟุ้งซ่าน สมัยนั้น

มิใช่กาลเพื่อเจริญ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ วิริยสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ ปีติสัมโพชฌงค์

ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตฟุ้งซ่าน จิตฟุ้งซ่านนั้น ยากที่จะให้สงบได้ด้วยธรรมเหล่านั้น เปรียบ

เหมือนบุรุษต้องการจะดับไฟกองใหญ่ เขาจึงใส่หญ้าแห้ง โคมัยแห้ง ไม้แห้ง เอาปากเป่า และ

ไม่โรยฝุ่นลงไปในกองไฟใหญ่นั้น บุรุษนั้นสามารถจะดับไฟกองใหญ่ได้หรือหนอ?

    ภิ. ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า.

    พ. ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุทั้งหลาย สมัยใด จิตฟุ้งซ่าน สมัยนั้น

มิใช่กาลเพื่อเจริญ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ วิริยสัมโพชฌงค์

มิใช่กาลเพื่อเจริญ ปีติสัมโพชฌงค์

ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตฟุ้งซ่าน จิตที่ฟุ้งซ่านนั้น ยากที่จะให้สงบได้ด้วยธรรมเหล่านั้น.

    [๕๗๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็สมัยใด จิตฟุ้งซ่าน สมัยนั้น

เป็นกาลเพื่อเจริญ ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์

เป็นกาลเพื่อเจริญ สมาธิสัมโพชฌงค์

เป็นกาลเพื่อเจริญ อุเบกขาสัมโพชฌงค์

ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตฟุ้งซ่าน จิตที่ฟุ้งซ่านนั้น ให้สงบได้ง่ายด้วยธรรมเหล่านั้น เปรียบ

เหมือนบุรุษต้องการจะดับไฟกองใหญ่ เขาจึงใส่หญ้าสด โคมัยสด ไม้สด พ่นน้ำ และโรยฝุ่น

ลงในกองไฟใหญ่นั้น บุรุษนั้นจะสามารถดับกองไฟกองใหญ่นั้นได้หรือหนอ?

    ภิ. ได้ พระเจ้าข้า.

    พ. ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุทั้งหลาย สมัยใด จิตฟุ้งซ่าน สมัยนั้นเป็นกาลเพื่อ

เจริญปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ เป็นกาลเพื่อเจริญสมาธิสัมโพชฌงค์ เป็นกาลเพื่อเจริญอุเบกขา

สัมโพชฌงค์ ข้อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะจิตฟุ้งซ่าน จิตที่ฟุ้งซ่านนั้น ให้สงบได้ง่ายด้วยธรรมเหล่านั้น

ดูกรภิกษุทั้งหลาย  เรากล่าว สติ แลว่ามีประโยชน์ในที่ทั้งปวง

         จบ สูตรที่ ๓